Njihet ndryshe me termin e ndërkombëtarizuar "Transhumanca". Fjalë që duket se i jep goxha peshë, dhe shumë hijerëndë, mirëpo në gjuhën time, tingëllon diç më ndryshe, Vërri.

Vërria apo ndryshe tradita e shtegtimit të bagëtive të imëta, në periudhën e fundvjeshtës nga zonat e larta malore, për në ultësirat kodrinore apo fushore, të cilat shërbejnë si kullota gjatë stinës së dimrit. Jeta e njerzve të krahinave malore, është e lidhur ngushtë me blegtorinë, për të mos thënë që është sinonim i mirëqënies ose varfërisë, sepse është i vetmi burim i sigurimit të ushqimit apo të ardhurave monetare.

Për një hop, kthehem pas, këtu e mbase 30 vite të shkuara, dhe në mendjen time sikur dëgjova një zë që më thosh:

- Merre Rovenë, ta ka prurë babi nga vërria.

Jam 10 vjeçe a mos më pak, unë zgjas dorën, e shtrij, mbaj frymën. Çfarë është..., nga ku... po vërria, çfarë është kjo fjalë, e çuditshme, as e bukur, as e shëmtuar, as e dëgjuar? Më gjëmojnë në kokë këto pyetje. Në dorë më rrëshket ngadalë, një send i vogël, i bukur, i thjeshtë, i shenjtë e i shtrenjtë. Stolia ime e parë, një zemër e vogël me gërmën "R" në njërën anë, ndërsa në kahun tjetër, shkuar në anglisht, të dua.

Dhe nga ajo dekikë, vërria u shndërrua në pikëreferimin tim mitik.

Shkoj nxitimthi në fund të vjeshtës, dhe pak a shumë në çdo të njohur, komshi, apo farefis, dëgjoj bisedat e shqetësuara dhe të rrëmbyera të grave, duke thurur çorapet e fundit tër ngut, do më iki filani në Vërri. Dhe vjen dita e nisjes, epope më vete, këmborë përçorësh në krye që më shumë se triumfin, gjëmojnë hallin e të zotit, ai po shkon, dhe lë pas, shtëpinë, gruan, fëmijët, mbase nënë e babë, lë shpirtin vetë. Dhe sekush bën ç'mund, dimri është tek pragu, duhet nisur. Bëhet ndarja, ashtu fjalë pak, mbase edhe pafjalë fare, veç një shtrëngim i largët sysh,

- Hë, se nuk bën kështu burri dermën, - i thotë e ëma evlatit, i lëmon ballët, dhe i hedh sharkun e zi supeve. Ai shalon kalin a mushkën, veshur me zengji, furrosur me gjërat e nevojshme.

- Mirë u pjekshim, gjegjet ai!, dhe nget, kafshën të luaj vendit. Këtu fillon dhe shtegëtimi që në përfytyrimet e mija duket shumë romantik, por vonë shumë vonë kuptova, që është një udhëtim epik më vete, ku sakrifica, përgjegjësia dhe forca e burrit, nuk garojnë me njëra - tjetrën po rrinë krah për krah. Nuk desha të ndalem gjatë në peripecitë e udhëtimit, për llohrat e mbartura mbi shpinë, për teshat e lagura dhe thara mbi trup, për duart e bërë ashër, për syrin pa gjumë e stomakun bosh, sepse këto mund t'i di dhe tregojë veç ai që i ka kaluar mbi lëkurë.

***

- Pastaj o ba', kush vjen kur kalon qafën e Shurit ? -

- Vijnë me radhë të keqen babi, Kuçi, Çorraj, Pilur, Pqerras, Qeparo, Borsh, Bunec, Lukovë, Nivic Bubar dhe kështu vazhdon rruga deri në Çukë e Livadhja, varet se ku dimëron kopeja.

Me sytë e mijë, nuk kisha parë gjë, por i kishin parë sytë e tij të qelibartë dhe për mua ishte më se e sigurtë që ato vende ishin të vërteta e të bukura siç ai m'i sillte parasyve. Ama ditën që e bëra vetë atë rrugëtim (me makinë), ndjeva faj dhe trishtim të cilën fjalë se bëj dot.

Megjithatë çdo ikje ka kthim. Si kthimi për në Itakë, ashtu janë edhe kthimet nga Vërria, veç udhëtarët e dinë peshën e kalvarit të tyre. Dhe ja me një trokth kali, ka kaluar dimri, ka buisur sythi, ndonjë qyqe ja thotë ligjërimit të saj, dhe dëgjohen sërishmi gëzueshëm këmborët. Jemi në maj, gëlojnë e cicërojnë zërat e gëzuar, - vjen ai nga Vërria nesër..., - i thonë shoshoqes gratë. Prej pak kohësh, shtegëtimi epik i bagëtive të imëta, është shpallur trashëgimi botërore kulturore jo materiale.

Unë gjithnjë e kam ndjerë që zemra ime e vogël me gërmën “R”, seç kishte një peshë të madhe, sepse përshkonte një udhë e një shteg nga i cili shkojnë e vijnë veç heronjtë që nuk dekorohen kurrë.