Loading...
PROLOG
Sociologë, psikologë a psikanalistë të shquar, kanë vërtetuar
se karakteret e njerëzve formohen a ndikohen, jo vetëm nga kushtet familjare e
shoqërore, ku rriten e kalojnë jetën, por edhe nga mjedisi apo gjeografia, ku u
ka rënë fati të jetojnë. Këto rrethana e bëjnë të veçantë jo vetëm fizikun a
pamjen e jashtme të tyre, por edhe psikologjinë e shpirtin e gjithsecilit. Bie
fjala, nëse shikon një të panjohur, me cilësi të veçanta, me trup të lartë, me
ecje prej atleti, pa mish të tepërt në trup, me vështrim zhbirues, etj. Menjëherë
mëndja të shkon se ky është malësor, lab, kurveleshas...Ndjesia nuk është e
gabuar. Po, ai është malësor, lab, kurveleshas, sepse, veç të tjerash, tereni
ku ka lindur e është rritur, e ka bërë të tillë. Ka jetuar në një gjeografi, ku
fati ka qënë gjithnjë në zgrip. Por ka jetuar... A e keni parë atë dafinën në
faqen e thiktë, në humnerën e ububushme, se si i është ngjitur shkëmbit? Me
rrënjët e saj, delikate në dukje, ajo gjen veç një të çarë në faqen e frikshme
të shkëmbit dhe kaq i mjafton, që, në mënyrë të pabesueshme, të rritet plot
jetë e shëndet. Ç‘të rritur se..! Ajo është më e bukura e më erëmira e dafinave
që ka bota. Se është rritur me sakrifica...Na pëlqen ta krahasojmë me jeten dhe
sakrificën e kësaj dafine , jetën e banorëve të trevës së Kurveleshit, që kur
ka lindur njeriu i parë e deri më sot. Përjetësisht jeta këtyre anëve, ka patur
një histori të vrullshme në një gjeografi të aksidentuar.
KURVELESHI
Historia e Kurveleshit nuk mund të bëhet, vecse në kuadër të historisë
së Labërisë, pjesë e së cilës është dhe ka një vend të vecantë në historinë e
kombit. Falë kushteve të favorshme për mbrojtje, Kurveleshi ka qënë vatra
kryesore e qëndresës në Labëri. Georg Hahni e ka quajtur këtë krahinë “një
akropol të paarritshëm prej armiqve“. Shpirtin e kundërshtimit të së keqes,
ngado që ka ardhur, nuk arriti ta shuante as gjysmëshekulli i diktaturës, as
varfëria dhe rënia morale, që e pllakosi Kurveleshin në vitet e tranzicionit.
“Ta fshehësh apo ta harrosh prejardhjen tënde, thotë Prof. Rahmi Mehmushi,
është një gabim i pafalshëm. Kudo që ta kenë hedhur valët e jetës, kurveleshasi
duhet të krenohet për prejardhjen e tij dhe ta dojë edhe më shumë vëndlindjen,
njerëzit e saj, zakonet, traditat fisnike, për të cilat na kane lëvduar edhe të
huajt. Dhe jo vetëm të krenohen, por edhe të përpiqen t’ia çojnë emrin më lart
me sjelljet dhe veprimet e tyre, të bëjnë diçka te mirë për këtë krahinë, në
mënyrë që të mos mbetet peng i tranzicionit.”(R. Memushi: Historiku i
Kurveleshit) Ka qasje, kur, nga lodhja, shoqëria i flak tutje heronjtë dhe
historinë, ashtu si një femijë hedh poshtë librat ditën e fundit të shkollës. Por
këto çaste marrëzie nuk zgjatin shumë. Shoqëria ka nevojë për përvojat e
kaluara dhe prandaj u kthehet atyre për të ndrequr shformimet e për të gjetur
rrugën e duhur të së ardhmes. Banorët e kësaj krahine, përsa i përket origjinës
së tyre, duke u nisur nga të dhënat arkeologjike, historike dhe linguistike,
janë autoktonë në trojet ku banojnë. Fisi i fundit ilir, që ka jetuar në këtë
krahinë, ka qënë ai i Korvesejve, prej të cilit ka prejardhjen Kurveleshi. Sufflay,
në një dokument të kohës, publikuar në librin e tij, flet për një kryengritje,
që ka shpërthyer kundër turqve në vitin 1481, ku ndër të tjera,
shkruan:“Popullsia e këtyre malësive përbën më shumë se 50 fshatra, ku
dalloheshin krahina si njësi etnike më vete, me treva të vecanta, si:
himarjotët, grisejtë dhe korvesejtë“.(Sufflaj, “Serbët dhe shqiptarët“, Tiranë,
1926)Përpara korvesejve, në lashtësi, krahina që sot quhet Labëri, quhej Kaoni dhe
banorët e saj, kaonë. Kaonët kanë qënë një nga fiset e Ilirisë jugperndimore,
që përmenden për herë të parë prej Hekateut, dijetar grek I shekullit V. p.
e.r. në librin e tij,“Udhëtime rreth botës“. Ndërsa Skilaksi, bashkëkohës i
Hekateut, thotë se:”Pas ilirëve vijnë kaonët, pas kaonëve vjen fisi i Thesprotëve“
Kaonët i përmënd edhe Tuqididiti, në çerekun e fundit të shek. V. p.e.r., si aleatë
të spartanëve dhe ambrakasve kundër Athinës. Emri i kaonëve dhe i Kaonisë, del
te të gjithë autorët e mëvonshëm grekë dhe romakë, duke përfunduar me Stefan
Bizantinin, i cili jep hartën etnike të Epirit, rreth shek. VI pas Krishtit,
para se fiset të zhduken përgjithmonë. Pa diskutim, Korvesejtë janë pasardhës
të fisit të Kaonëve. Sipas Kristobul, historian grek i shek.XV,i cili
përshkruan fushatën e vitit 1459, të Sulltan Mehmetit II, kundër vendeve
përballë Korfuzit, thotë se në fillim ilirët e kësaj treve quheshin
mahaonë,(Kaonë). Emri Kaoni, që më vonë u shua dhe nuk përdorej më, u ruajt në
folklor. Vargjet e një kënge të vjetër të Himarës (Labërisë), thonë: “Ata dinë
ç’trima jemi/që në kohë të Kaonisë/“. Por edhe te mbledhësi i hershëm i
folklorit, Spiro Dine, përmëndet dy here emrin Kaoni.Kur përmëndim sot emrin
Kurvelesh, kemi parasysh pesë fshatrat që përbëjnë këtë njësi administrative:
Lekdush, Progonat, Gusmar, Rexhin dhe Nivicë. Të pesë fshatrat, si pesë
gishtrinjtë e dorës, në një vendosje gjysëmrrethore, janë ngritur në prehër të
maleve. Aleatë të përjetshëm me malet, në të mirë e në të keq! Të pesë fshatrat
gjirin ia kanë hapur diellit të mëngjesit, që me rrezen e parë, ngroh, pemët,
drurët, gurët, arat,barin, lulet, pyjet, shpirtrat e banorëve të këtyre
anëve…Para Luftës se Dytë Botërore, nocioni gjeografik dhe administrativ,
Kurvelesh, ka qënë më i gjerë se kaq. Kurveleshi përbëhej nga Kurveleshi i
Sipërm dhe ai i Poshtëm. Gjithësej 15 fshatra, që kanë bërë pjesë si njësi
administrative, herë në Pashallëkun e Delvinës, herë në atë të Vlorës. Në kohët
e lashta, deri në mesjetë, Kurveleshi ka bërë pjesë në krahinën e Himarës, e
cila përmblidhte 50 fshatra, deri në Tepelenë. Tradicionalisht Kurveleshi ishte
i përbërë nga këto fshatra: Nivicë, Rexhin, Gusmar, Progonat, Lekdush, Bënçë,
Shtëpëz, Picar, Humelicë, Kolonjë, Kaparjel, Golëm, Vërmik, Kallarat, Kuç,
Fterrë, Çorraj,Borsh. (AQSH, nr. 311, viti 1929, Dosja 1,).
Mendimet që qarkullojnë nga njerëz të ndryshëm se rregjimi komunist
e shpërbëri Kurveleshin, fshatrat e të cilit i kaloi në administrimin e katër
rretheve: Vlorë, Sarandë, Gjirokastër, Tepelene, se mos Kurveleshi, po të ishte
i bashkuar mund ta “ trovoliste” rregjimin, duken infantile. Rregjimi i asaj
kohe kishte mundësinë dhe forcat për të mposhtur çdo kundërshtim. Aq më tepër
që Kurveleshi, si krahinë, kishte dhënë një kontribut si rrallë krahina gjatë
Luftës së Dyte Botërore dhe rregjimi e mbante si” kështjellë të kuqe”. Shkaku
përse u shpërbë Kurveleshi, është racional dhe shumë i arsyeshëm. S’mundej, me
që bie fjala, Vërmiku, Kuçi, Bolena apo Kallarati, të vinin në Gusmar, si
qëndër nënprefekture, për çdo problem administrativ. Theksojmë se për ta bërë
këtë, u duhej të bënin nga katër deri në pesë orë udhë më këmbë. Në dimër është
pothuaj pamundësi. Fshatrat më lart iu atashuan Vlorës. Çorraj, Fterra dhe
Borshi kaluan me Sarandën, ndërsa Shtëpëzi, Humelica, Kolonja, Golëmi dhe
Kaparjeli, u lidhën me Gjirokastrën. Nivica, Rexhini, Gusmari, Progonati dhe
Lekdushi mbetën me Tepelenë Historia e kësaj krahine dëshmon për shumë ngjarje
të rëndësishme duke u vënë përballë rrebesheve të kohës. Por ka qëndruar me
dinjitet. Pa e mekur vështrimin, pa e thyer gjurin. Kurveleshi është kocka e
Labërisë dhe na vjen mirë të perifrazojmë Prof. Dr. Rexhep Qosen, kur thotë: „Sa
herë ka hall Shqipëria, e para është Labëria.“ ( Patjetër kocka- Kurveleshi! ).
Dëshmohet nga gojëdhënat, folklori, dokumentet arkivore, monumentet historike,
gjetjet arkeologjike etj. se Kurveleshi, si gjithë Labëria, ka pësuar mbi kurriz
goditje tronditëse, djegje, shkatërrime nga të gjitha pushtimet. Por më mizoret
kanë qënë ato të v. 1913- 1914, ku andartët grekë, me urë zjarri në dorë,
dogjën Kurveleshin. Këtë dhimbje, e pasqyron edhe kënga e popullit, kur thotë:“
O Kurveleshi me derte\ Qysh duron për ato lezete,\ Për ato odat me qelqe\ T’i
dogji e t’i zhuriti\Venizellua nga Gjiriti...“\(Manxhar Taka “Drithërimat e
Katërmbëdhjetës“ E tillë ishte edhe mësymja fashisto- naziste e Luftës së Dytë Botërore,
ku Kurveleshi iu kundërvu pamëdyshje bishës nazi- fashiste, por pagoi kosto të
lartë. Gjaku i shumë bijve të saj u vu në altarin e lirisë. Kurveleshi doli
ballëlart nga kjo luftë dhe s’kish si të ndodhte ndryshe. Ai ballendritur
kishte dalë nga përplasja me armiqtë e Shqipërisë në çdo kohë. Emrin e ka të
shkruar me shkronja të arta në historinë e Shqipërisë. Një goditje tjetër, e
dhimbshme, trishtuese, e pakuptimtë, ishte ajo e pas viteve 1990. Pati një
shpërngulje masive të familjeve kurveleshase, një boshatisje biblike të
fshatrave, duke mos i kuptuar drejt hapësirat e pafundme që të jep demokracia.
Të abuzosh me të është e dëmshme. Sidoqoftë ikjet, braktisjet, largimet nga
vendlindja, janë dhimbje. Familje të tëra, me kokën pas, për një jetë më të
mirë, u vendosën kryesisht në Tiranë, Vlorë, Sarandë, Gjirokastër apo edhe
jashtë atdheut, si: në Greqi, Itali, Gjermani, Angli e SHBA e deri në
Australinë e largët. Kudo që shkuan, punuan me dinjitet dhe përmes vështirësive
të panumërta, ruajtën krenarinë dhe u integruan në qytetërimet ku vajtën, si të
barabartë e dinjitozë Tani, shumë prej të emigruarve, i kanë kthyer sytë nga
vendlindja. Kjo, për fat të mirë, nga që po krijohen kushtet infrastrukturore
në krahinë. Është si një ëndërr e bukur, kur, pas asfaltimit të rrugës
Tepelenë- Nivicë, ka nisur një ndërmarje e gëzuar e plot shpresë për të
ardhmen, ajo e hapjes dhe asfaltimit të rrugës Gusmar- Kuç-Kudhës- Qeparo-
Himarë. E pabesueshme, por e vërtetë! Kjo rrugë turistike, me parametra maksimalë,
do të lidhë Kurveleshin me Himarën dhe fshatrat rreth saj. Për 40 minuta, nga
qendra e Nivicës, mund të shkosh dhe ta pishë kafenë në Spile dhe e kundërta. Eshtë
një lidhje shumë e dëshiruar, si nga kurveleshasit, ashtu edhe nga bregasit.
Jemi një gjak, një gjuhë, një ADN dhe kemi një atdhe: Shqipërinë. Kemi të
njëjtat karakteristika antropologjike dhe të njëjtin karakter. Me djem e burra
“që të marrin gjak në vetull“e vajza e nuse të bukura, si të stërpikura me
dritë hëne. Jemi fis kaonësh! Vetëm dy shekuj më parë Himara ka qënë kryeqendra
e Labërisë. Pse të mos bëhet edhe tani? Kemi qënë gjithnjë bashkë. Familje të
shumta kurveleshase kanë miqësi të ngushtë me ato të Bregut. Shumë familje në
Himarë dhe fshatrat e Bregut, janë me prejardhje nga Kurveleshi, si: Rexhajt
nga Rexhini, Bollanaj apo Kokaj nga Progonati, etj. Edhe në vitet e diktaturës,
nuk i jemi ndarë njeri- tjetrit. Kemi përjetuar të njëjtin fat. Gjatë verës,
tufa bagëtish nga Himara dhe fshatrat e saj, veronin në kullotat malore të
Kurveleshit, ashtu si në dimër bagëtitë e Kurveleshit zbrisnin në bregdet. Ёshtë
shumë e afërt dita, kur prodhimet e mrekullueshme blektorale, si: mishi,
djathi, gjalpi, gjiza, qumështi, do të furnizojnë, me kosto të ulët, tregun
turistik të Bregut. Ashtu si agrumet, ulliri dhe vaji i ullirit, do të zënë
vend lehtësisht në menunë e tavolinës kurveleshase. Më shumë se kaq! Himarë e
Kurvelesh,( Labëri ) janë një trup e një shpirt dhe na vjen mirë, të citojmë
Bajronin, poetin anglez të shek. XIX, që, kur vizitoi Himarën dhe Labërinë, i
mahnitur, tek poema e tij madhore,” Çajld Haroldi”, shkroi:“ Të rreptë bijtë e
Shqipes!” Vetitë nuk u mungojnë, por të ishin më të arrira. Kush e duron si ata
mundimin e luftës!? Shkëmbijtë e tyre s’janë më të patundur se ata, Në rast
rreziku dhe nevoje! Ç’armiq për vdekje, por sa miq besnikë! Kur besa a nderi i
thërret të derdhin gjakun, Si trima turren ku i thërret i pari i tyre…