Poezia “O pylli me ferra” e Odise Kotës është një shpërthim i ëmbël ritmik dhe melodik, ku tingulli i fjalëve bëhet po aq i rëndësishëm sa kuptimi i tyre. Në këtë poezi, fjala nuk është thjesht mjet shprehjeje, por vetë tingull i jetës, si një frymëmarrje që natyra i ka besuar poetit. Vargu këtu nuk rrëfen, por këndon; nuk përshkruan, por merr frymë, duke e kthyer gjuhën në një instrument të padukshëm muzikor. Ajo duket sikur është shkruar për t’u recituar me zë të lartë, ose më së shumti për tu këngëzuar me melodicitetin e saj të brendshëm, pse vargjet rrokullisen njëra mbi tjetrën si dallgë, duke krijuar një hare të brendshme, një muzikë që lind nga përplasja e rimave, nga përsëritja, nga ritmi i brendshëm i gjuhës, nga zanoret. Kjo poezi ka një jetë të vetën: vrull, shkundje, kërcim e melodi që e bëjnë lexuesin ta ndjejë si një këngë të stuhishme dhe njëherësh lozonjare. Melodiciiteti i saj vjen jo vetëm prej rimës e përsëritjeve, por edhe prej gjallërisë së imazheve, ku natyra dhe njerëzit shndërrohen në një orkestër të përbashkët tingujsh e ndjesish.

Në këtë pikë, nëse do të pyesnim se cila është qasja më e afërt e melodicitetit të saj – iso-polifonia shqiptare apo muzika e kultivuar, përgjigjja do të anon më shumë nga isoja polifonike. Poezia është e ndërtuar mbi përsëritje ritmike, shpërthime zanore dhe shumëzëra tingujsh që kujtojnë këngët isopolifonike, ku çdo zë nuk shuhet, por mbështet tjetrin në një harmoni kolektive. Vargjet shfaqen si në një iso të gjallë, ku ritmi i brendshëm dhe forca e natyrshme e fjalës krijojnë muzikën e vet. Kështu, melodiciteti i poezisë nuk mbetet vetëm një ornament I jashtëm, por bëhet strukturë e brendshme, e cila kërkon të lexohet si melodi e gjuhës dhe si iso e fjalës.Po cilat janë elementet që shfaqin melodicitetin e brendshëm të kësaj poezie të Kotes?

1. Më së pari shfaqen rrokjet dhe rimat, pse ato krijojnë një melodi që rrëshqet si këngë popullore. Kjo duket qysh vargjet e para, ku poezia nis me një gërshetim tingujsh që kanë ngjashmëri me këngën popullore, ku ritmi është i lehtë, por njëkohësisht i ngarkuar me gjallëri:

“O pylli me ferra, boronica, manaferra,

ku këndon gushkuqi e fishkëllen era.”

Këtu, përsëritja e tingujve “-rra” dhe “-era” i jep vargut një melodi rrotulluese, të shpejtë, si një refren që mund të këndohet. Muzikaliteti nuk është i rastësishëm, por i përftuar nga harmonia midis natyrës së përmendur dhe fjalëve që zgjedhin të jenë vetë tinguj.

2. Lëvizja dhe gjallëria e figurave bëhen ritëm i brendshëm I poezisë I cili nuk është vetëm akustik, por edhe pamor: figurat që shfaqen, sikur janë në një vallëzim të pandërprerë.

“Qeshin ca çapkëne, çmenden ca leshprera,

rroku – rrokulilsen përmbi luleshqerra”

Këtu muzikaliteti lidhet me veprimin, me rrëzimin dhe ngritjen e vazhdueshme, me përsëritjen e rrokjeve “rroku – rrokulilsen” që krijojnë ritëm të kërcyer. Ky është një shembull i asaj se si muzika e brendshme nuk është vetëm tingull, por edhe lëvizje e imazhit.

3. Harmonia mes zërit të natyrës dhe shpërthimit njerëzor të hareve ëshytë një nga veçantitë e kësaj poezie, ku muzika e pyllit takon muzikën e shpirtit. “në furi aromash, def - dëfren hareja.” Këtu fjala “def” përthith ritmin e veglës muzikore dhe e përçon atë te lexuesi. Është një pikë kulmore ku tingulli bëhet një instrument i drejtpërdrejtë në poezi. Poezia shndërrohet në një festë polifonike ku të gjitha elementet këndojnë bashkë: fustanet që fluturojnë, aromat që shpërthejnë, të qeshurat që shpërndahen.

4. Pauza dhe pasqyrimet në poezi krijojnë një kadencë të qetë, si frymëmarrje. Kështu, pas stuhisë së ritmit, poezia merr frymë, si për të qetësuar melodinë.

“rreze diellore,

eh gjethe lëpjetash,

pasqyra të bujshme …”

Këtu muzikaliteti është më i butë, i thyer me pauza që krijojnë ndjesinë e një kadence, si kur muzika ndalet për një çast dhe kthehet në reflektim. Shkëlqimi i fjalëve “rreze”, “pasqyra”, “eh” është si tingulli i lehtë i një flauti mes një orkestre që sapo ka pushuar së luajturi.

5.Poezia “O pylli me ferra” e Kotës është e përflakur nga një melodi e brendshme që nuk vjen vetëm nga ritmi, rimat apo përsëritjet, por sidomos nga zanoret. Ato janë fryma e vargjeve, tingujt që hapin dhe mbyllin rrokjet, që krijojnë gjallërinë dhe butësinë, vrullin dhe qetësinë. Poezia duket si një këngë ku zanoret lëkunden si valë, herë të gjata e të ëmbla, herë të shpejta e të forta, duke i dhënë melodisë një karakter dinamik, të gjallë dhe lozonjar, por edhe meditiv në fund. Le të analizojmë ndikimin e tytre në melodicitetin poetik, ku dallojmë se

a. Zanorja “a” mbart vrullin dhe lëvizjen e stuhishme të poezisë e cila përsëritet me ngulm, duke krijuar një ritëm që shkund dhe vë në lëvizje:“O pylli me ferra, boronica, manaferra,/ku këndon gushkuqi e fishkëllen era.” Këtu “a”-ja e hapur, e gjatë, e përsëritur disa herë në “ferra, manaferra, era”, krijon një lloj zhurmë të vrullshme që të kujton hedhësin e këngës isopolifonike. Është zanorja që i jep poezi vrull, e bën vargun të mos qëndrojë në vend, por të rrokulliset.

b. Në shumë vargje vërehet shpërndarja e “e”-së, që është më e butë, më e freskët, dhe sjell një melodizëm lozonjar: “Qeshin ca çapkëne, çmenden ca leshprera,/rroku – rrokulilsen përmbi luleshqerra.” “e”-ja përsëritet si një këmbanë e vogël që ndriçon mes ritmit të ngjeshur. Ajo i jep melodisë një kthjelltësi, një dritë, sikur të ishin tingujt e një fyelli në një orkestër popullore. Përmes saj, muzikaliteti merr frymë lehtë, duke shmangur rëndesën.

c. Kur në poezi futet “i”-ja, ritmi bëhet më i mprehtë, më kërcyes, më i lartë:“Hypin maje pishash edhe laureshat,/ujëra kristali bredhin në rrekezat.” Ndjehet se“i”-ja këtu është një zë fëmijëror, një thirrje e gëzuar. Ajo i ngjit vargjet lart, në “maje pishash”, si një këndëzim zogjsh dhe i shton melodisë një energji të kthjellët. Është zanorja që krijon një hapësirë të tejdukshme, një kërcim melodik drejt lartësive.

ç. Poezia nuk është vetëm e lehtë e lozonjare, por ka edhe një muzikë të brendshme që thellohet. Këtu hyjnë në lojë “o” dhe “u”, që japin një rezonancë më të rëndë, më të plotë:, sit e vargu:“në furi aromash, def - dëfren hareja.”ku “o”-ja e gjatë tek “furi”, “aromash”, “dëfren” krijon një jehonë të brendshme, një kumbim të ngjashëm me daullet, ndërsa “u”-ja sjell peshën dhe zhurmën e përplasjes. Ato i japin poezisë një ngarkesë ritmike të ngjashme me bubullimën e largët që shoqëron festën.

6. Në fundin e saj, kur vargjet zbuten dhe marrin një ton meditative, tingëllon edhe një hijhe e muzikës së kultivuar, sepse melodia përqëndrohet, qetësohet dhe merr pamjen e një cadence shpirtërore. Këtu zanoret e holla, “i” dhe sidomos “ë”-ja, e bëjnë melodinë më të butë, më të qetë:“shpirt i shpirtit ti o pylli me ferra,/shtrëngatë e padukshme …” ku zanorja “ë” në “shtrëngatë, padukshme” e ngadalëson ritmin, i jep vargut një ton të heshtur, pothuaj psherëtimë dhe melodia përfundon jo me vrull, por me një kadencë të qetë, ku zëri i brendshëm zëvendëson muzikën e jashtme.

Në të vërtetë, zanoret nuk janë vetëm tinguj fonetikë, por fryma e shpirtit që kërkon të shfaqet; ato janë dhimbja, gëzimi dhe heshtja e vargjeve. Mënyra si shpërndahen zanoret në këtë poezi të kujton se muzika e brendshme e gjuhës nuk krijohet, por zbulohet, si një melodi që gjithmonë ka qenë aty, e fshehur në gjuhë.

Unë ju them se melodiciteti i brendshëm i kësaj poezie është një element i gjallë, organik dhe që ndikon në strukturën poetike, nuk është jo një zbukurim i jashtëm. Ai vjen nga ritmi i gjuhës, nga rimimi i brendshëm, nga shpërthimi i figurave, madje dhe kur kthehet në një heshtje të mbushur me tinguj të padukshëm. Poezia është si një këngë që nis me hare, lëviz me vrull e ritëm, dhe mbyllet me një meditacion të thellë. Të krijohet ndjessia se vargjet e fundit përmbledhin gjithë këtë udhëtim melodik, duke e kthyer pyllin në një instrument shpirtëror: “shpirt i shpirtit ti o pylli me ferra,/shtrëngatë e padukshme …”

7. Duhet ta themi qysh në krye se kjo është një poezi moderne, e rrymës neomoderniste , ku fjala nuk rrëfen thjesht ndonjë ngjarje, por shndërrohet në muzikë, në ritëm, në shpërthim ndjesish. Kjo poezi e shquan veten jo vetëm për gjallërinë e imazheve, por për melodinë e brendshme që buron nga vetë zanoret dhe sidomos pse melodiciteti nuk është dekor, por një strukturë e brendshme, një gjuhë e padukshme që e bën poezinë të rrjedhë si këngë dhe njëherazi si vallëzim.

a. Qasja me isopolifoninë shqiptare i jep melodisë shumëzëshme thellësi pse këtu, çdo zë jo vetëm që nuk zhduket, por mbështet e thellon tjetrin. Po ashtu, edhe zanoret nuk janë të shpërndara rastësisht, por janë të vendosura (nëpërmjet zgjedhjes së fjalëve). Nqse do analizojmë qasjen e funksionit melodictë zanoreve në poezi, kemi një qasje interesante me funksionin e zërave në këngën isopolifonike dhe konkretisht: Zanorja “a” funksionon si zëri i pare i “marrësit”, ai i hapur, i fortë, që udhëheq dhe jep vrull. Zanorja “e” është si zëri i kthyesit që pret e kthen zërim e marrësit me finesse. Zanorja “i” është si zërri I hedhësit, i ngjitur lart, që i jep këngës tingëllimën e forcën, këtu të gëzeshme dhe “o” dhe “u” janë si zërat e trashë të iso-s, që mbajnë themelin dhe japin rezonancën e thellë, ndërsa “ë” është si kthyesi i dytë, një lloj zbutje a heshtja e brendshme, që i jep këngës një si psherëtimë. Por ajo që duhet të theksohet është fakti se kjo shumësi tingujsh, ashtu si isopolifonia, nuk është një kaos, por një harmoni. Melodiciteti i brendshëm i poezisë është një këngë e shumëfishtë, ku natyra, njeriu dhe gjuha mund të shihen më shumë si një grup këngëtarëssh ase sa si një orkestër e vetme. Ashtu si kënga iso që bashkon shumë zëra në një harmoni të vetme, edhe kjo poezi dëshmon se gjuha nuk është një, por një shumësi zërash që përqafohen mes tyre, duke ruajtur identitetin dhe duke gjetur përjetësinë në harmoni. Në këtë mënyrë, poezia bëhet një lloj ‘polifonie e brendshme’, ku zëri i natyrës dhe i njeriut nuk dallohen më, por bëhen një trup i vetëm.

b. Madje dhe në dukjen e jashtëme, njësoj si këngët lirike isopolifonike që nisin me tone të larta dhe mbarojnë me zbutje të qetë, edhe kjo poezi nis me një ritëm të zjarrtë dhe përfundon me një kadencë intime: “shpirt i shpirtit ti o pylli me ferra,/shtrëngatë e padukshme …”gjë të tregon se melodiciteti nuk është më vrull i jashtëm, por një jehonë e brendshme. Zanorja “i” e përsëritur në “shpirt i shpirtit” krijon një tingull të hollë, të tejdukshëm, ndërsa “ë”-ja në “shtrëngatë, padukshme” e shndërron melodinë në heshtje, si mbyllje e një kënge iso-polifonike.

Si përfundim të kësaj analize mund të themi se poezia “O pylli me ferra” është një krijim modern që, përmes , ndërton një muzikë të brendshme sa popullore, aq edhe universale. Ajo është një polifoni e fjalëve, ku secila zë merr rolin e saj: njëra jep vrullin, tjetra kthjelltësinë, një tjetër lartësinë, e një tjetër peshën. Ky shumëzërëshim është pasuria e vërtetë e poezisë dhe ajo që i jep jetë, vrull e frymë. Në fund, lexuesi mbetet me përshtypjen se ka dëgjuar jo thjesht një poezi, por një këngë të lashtë që vjen nga thellësia e pyjeve dhe shpirtrave njerëzorë. Poezia ‘O pylli me ferra’ na kujton se arti i fjalës është në thelb art i muzikës së brendshme, ku çdo rrokje është një notë, çdo varg një valë, dhe e tëra një simfoni e shpirtit.

Sarandë, më gusht 2025

O pylli me ferra …

O pylli me ferra, boronica, manaferra,

ku këndon gushkuqi e fishkëllen era.

Qeshin ca çapkëne, çmenden ca leshprera,

rroku – rrokulilsen përmbi luleshqerra,

buçasin në vena ndjesi të pandjera.

Vijnë ca miturake, ikin ca të tjera,

fustane të kuqe, fustane të verdha,

grisen dekolte, shqyhen ca dantella,

në furi aromash, def - dëfren hareja.

Hypin maje pishash edhe laureshat,

ujëra kristali bredhin në rrekezat,

rreze diellore,

eh gjethe lëpjetash,

pasqyra të bujshme ...

shpirt i shpirtit ti o pylli me ferra,

shtrëngatë e padukshme …